←naar het eerste bericht over dit restauratieproject
Vandaag vond ik een andere video over de restauratie van de Eusebiuskerk in Arnhem. Het is een rijk met beeldhouwwerk bewerkte gotische kerk – van oorsprong dan; een heel groot deel ervan is na de tweede wereldoorlog opnieuw opgebouwd.
In deze video is er aandacht voor het uitstervende restauratievak, en wordt er ook op gewezen dat er geen belangstelling voor het ambacht zelf is. Het is altijd de vraag van ‘het kip of de ei’: is er geen belangstelling voor dit werk omdat er geen werk in is, of is er een probleem omdat we er geen mensen voor krijgen?
Beeldhouwers opleiden?
Wat mijn eigen vak betreft: zo heel af en toe krijg ik een verzoek van iemand die dit restauratiebeeldhouwwerk ook wil leren, of van een beeldhouwer die dit werk ‘er ook wel bij wil doen’. Maar de afgelopen jaren is er eigenlijk geen werk geweest en zaten de vier, vijf resterende restauratiebeeldhouwers in Nederland (althans waarvan ik weet dat ze dit vak fulltime doen) elkaar aan te kijken en te wachten op een opdracht. Het is niet moeilijk om geïnteresseerden te vinden die het vak willen leren. Moeilijker is het om mensen te vinden die èn handig zijn, èn talent en vormgevoel hebben, èn fysiek sterk zijn, èn in staat zijn om productie te maken, èn dit ook jaren willen blijven doen. Maar dat is allemaal nog niet zo’n punt; er moet gewoon genoeg werk zijn.
Eigenlijk merkte ik de laatste tijd dat dit vak zo breed is, en dat het best lang duurt voordat je allerlei aspecten onder de knie hebt. Je kunt blijven leren tot je tachtigste.
Zeven jaar opleiding
Ik sprak laatst met de directeur van een grote restauratiesteenhouwerij over opleiden, dat je zo een half jaar verder bent voordat een leerling een beetje gaat produceren. ‘Een half jaar?’ zei hij, ‘Ik reken op zeven jaar voordat iemand goed in het werk is ingewerkt!’ En dat klopt ook wel. In Duitsland moet je eerst vier jaar als steenhouwer zijn opgeleid en gewerkt hebben, voordat je aan de opleiding tot beeldhouwer kunt beginnen. Ik geloof dat de opleiding tot beeldhouwer dan nóg eens zes jaar duurt. Zelfs de metselaars en timmerlui in de restauratie hadden het over een jaar of zeven voordat iemand zelfstandig goed kan werken, wat overigens heel aardig overeenkomt met de standaard van ‘10.000 uur voordat je een onderwerp of vak meester bent’. Dat is voor een klein bedrijfje eigenlijk haast niet op te brengen.
Het heeft geen enkele zin om elke paar jaar een aantal nieuwe beeldhouwers op te leiden als het nu al duidelijk is dat er straks geen werk voor ze is. Dus de conclusie van de video klopt helemaal: het is een uitstervend vak. Maar dat is domweg omdat er niet genoeg werk is. Als mijn generatie ophoudt, vrees ik dat men voor dit werk naar het buitenland zal moeten, waar het zicht op de kwaliteit minder is en overleg moeilijker wordt, en dan gaat er een stuk kennis verloren, helaas.
Batavia
In 1985 werd er met de bouw van de Batavia begonnen in Lelystad. Het werd een leer- en opleidingsproject dat in vele opzichten een voorbeeld had kunnen zijn. Er werden mensen opgeleid in allerlei disciplines, waaronder ook beeldsnijders. Maar als er na zo’n prachtig project geen verdere werkgelegenheid is, dan verdampt het effect van de hele opleiding weer binnen enkele jaren. Het enige dat voor een stabiele kennisbasis zou kunnen zorgen (iets dat ik zelf niet in de hand heb) is een cultuuromslag, waardoor er weer werkgelegenheid is voor mensen die ‘oude’ ambachten beoefenen. Bijvoorbeeld dat het weer heel gangbaar wordt om gebouwen te versieren met toegepast beeldhouwwerk, of dat er opeens vraag ontstaat naar bijvoorbeeld religieuze beeldhouwwerken. Het model van de Batavia is dan zeker bruikbaar, en ik heb al heel lang ervan gedroomd om samen met enthousiaste jonge mensen mooie dingen te gaan maken. Misschien gaan we dat nog eens meemaken!
Update 19-08-2015:
Nog een video, waarin de werkplaats bij de Eusebiuskerk te zien is. Te zien is onder andere hoe twee steenhouwers werken, mijn collega Stide Vos is een tufstenen draak aan het kopiëren in Muschelkalk, en helemaal aan het eind flits ik zelf ook nog even voorbij. Helaas worden we als leerlingen benoemd, maar het moment dat we nieuwe leerlingen kunnen gaan opleiden is nog niet aangebroken. Het zou jammer zijn als met onze generatie (Stide en ik als vijftigers behoren geloof ik tot de jonkies van de restauratiebeeldhouwers) het vak in Nederland uitsterft. Met genoeg werk heeft het ook zin om nu de volgende generatie op te leiden.
Wil je toch heel graag klassiek leren beeldhouwen? In Groningen is er dan de Klassieke Academie (update: de Klassieke Academie geeft kennelijk geen Beeldhouwen meer) en in Antwerpen is er de deeltijdopleiding tot steen- en restauratiebeeldhouwer (een aanrader)