portlandsteen Archives - BEELDHOUWERIJBLOG

Drie waterspuwers in Portlandsteen

We hebben inmiddels al heel wat grote kruisbloemen, kanthogels en ornamenten gehouwen voor de Utrechtse Domtoren. Bovenin de toren, op ongeveer honderd meter hoogte, is een krans van waterspuwers aangebracht om het regenwater af te voeren dat op het dak en de omloop valt. Eind vorig jaar kregen we drie van deze kalkstenen waterspuwers binnen: een adelaar, een steenhouwende duivel en een monster dat op de schouders van een duiveltje zit. We hebben deze drie spuwers met zijn drieën verdeeld: collega Serge de adelaar, Jelle de steenhouwer en ik zou dan de laatste maken, alle drie uit nieuwe blokken Portlandsteen. Alleen moesten we nog even wachten op de derde spuwer, want die was nog niet binnen. Dat heb ik geweten!

ornamenten voor de Domtoren in Utrecht

Hij past niet!

waterspuwer 'steenhouwende duivel' wordt uit een blok nieuwe steen gezaagd

De steenhouwende duivel van Jelle op de contourzaagmachine

Serge is meteen begonnen met de adelaar voor te zagen op de contourzaag, daarna ging Jelle aan de slag. Maar toen ‘mijn eigen’ waterspuwer binnenkwam, bleek dat deze wel 2 meter 60 lang was, en ik kan maar 195 cm hebben op de contourzaag. Dus werd het duidelijk dat ik deze waterspuwer met de hand moest opmeten en kopiëren vanuit het blok steen. De andere twee waren nèt zo lang dat ze nog op de machine pasten.

Kopieertechniek

Wanneer het allemaal niet in de machine past dan moet het maar met de hand. In dit geval legde ik de twee stukken boven op elkaar, om al het meetwerk te vereenvoudigen. Je kunt dan namelijk heel snel zien of de vormen overeenkomen, omdat ze zo dicht bij elkaar liggen. Met passers en contourmallen kun je vlot de hoofdvormen opzoeken.

Toen eenmaal de drie belangrijkste zijden erop stonden, inclusief steenhouwwerk aan de goot bovenop de waterspuwer en het gat door de bek van het monster, heb ik de twee blokken rechtop gezet. En toen bleek dus dat er aan de onderzijde ook nog een heel mannetje schuilging. Maar met elk blok op een eigen draaischijf kon ik ook nu weer makkelijk vergelijken en kopiëren, zodat er uiteindelijk een getrouwe kopie ontstond.

Video: keuren bij de beeldhouwerij

In november 2020 is lokale omroep RTV Utrecht bij ons langs geweest voor een videoverslag van ons werk aan de ornamenten. De restauratiecommissie kwam ons eerste werk keuren.

Er is een artikel te vinden op de RTV-Utrecht website met een kort verslag (zie hier de link↑), maar als je even wacht totdat alles geladen is verschijnt er ook de video, waarop wij vanaf minuut 4:50 te zien zijn in het atelier. Omdat ik dit werk samen met mijn collega’s Serge van Druten en Jelle Steendam heb aangenomen, zijn ook zij in deze video te zien. Overigens is de hele video de moeite waard om te bekijken.

Video: Jelle werkt aan waterspuwer

Jelle was ondertussen aan de slag met zijn eigen waterspuwer, een steenhouwende demon. Ik heb er een korte video van gemaakt.

Galerij: voortgang van het werk aan de twee spuwers

Beeldhouwerijblog.nl is het blog van Koen van Velzen, beeldhouwer in steen en brons. Zie ook mijn website: beeldhouwerijvanvelzen.nl

Volg me op Instagram↑
en op Twitter↑
en op YouTube↑

Ons eerste werk aan de Domtoren

In Utrecht is de restauratie van de Domtoren in volle gang. Ook wij ontkomen er niet aan en zullen hiervoor een hele partij ornamentwerk gaan leveren. In oktober kregen we de eerste stukken binnen: drie grote kruisbloemen voor de Domtoren. Ze komen te staan op de balustrade bovenin, op ongeveer 100 meter hoogte. Deze drie kruisbloemen hebben we verdeeld onder Serge, Jelle en mijzelf. Binnenkort krijgen we 16 grote kantbloemen. Jelle en ik zijn al eerder de toren op geweest om een aantal proefornamenten te hakken, lees hierover een kort stuk in het jaaroverzicht van 2019.

Nauwgezet kopiëren

ruisbloemen voor de domtoren van Utrecht

Eerst de grote vorm aan de onderzijden maken

De oude kruisbloemen waren gemaakt van een Franse kalksteen, maar dit type is nu niet meer te krijgen omdat de groeve gesloten is. Deze kopieën werden daarom gemaakt in de Engelse Portlandsteen. De bloemen zijn 80 x 80 cm breed en ongeveer even hoog.

Dat is een bewerkelijk klusje waarin drie weken werk gaat zitten, en dan moeten ook nog de staarten eraan gemaakt worden, waar dat vroeger gewoon uit twee losse delen was. Omdat dit de eerste ornamenten waren die wij voor de toren maken, wilde de bouwcommissie zeker weten dat de oude kwaliteit behouden bleef. Met name over de manier van oppervlaktebewerking was enig overleg nodig. Vandaar dat er twee keer een bezichtiging is geweest waarbij alle details besproken werden. Op de toren komen straks alle onderdelen bij elkaar te staan, waar ze nu in twee afzonderlijke ateliers en door drie verschillende beeldhouwers gemaakt worden. Om er toch een eenheid in te behouden is dit overleg nodig.

Waarom vervangen?

kruisbloemen voor de Domtoren van Utrecht

ruw voorgehakte kruisbloem

De oude kruisbloemen van de Domtoren zien er eigenlijk nog best goed uit. Maar bij nadere beschouwing valt te zien dat er scheuren in komen en dat de steen op zijn eind loopt. Deze ornamenten zijn gehouwen in de jaren 1903 tot 1911 en zijn dus ruim 100 jaar oud. Van deze kalkstenen is bekend dat ze na 100 jaar in ons klimaat wel zo’n beetje op hun eind zijn. Ze staan op grote hoogte en als er dan een klein stukje naar beneden valt, waar altijd veel mensen rondlopen, dan kan dat dodelijk zijn. Daarbij is een uitgangspunt voor deze restauratie dat de volgende grote beurt pas weer over 50 jaar zal zijn en dat deze restauratie dus 50 jaar moet meegaan. Dat wordt dan wel heel spannend voor deze oude kruisbloemen.

Stijve vormgeving

Deze kruisbloemen voor de Domtoren zijn indertijd onder streng regime gemaakt en bijna geometrisch strak uitgevoerd. Dus voor ons lag de opdracht om dit werk even nauwgezet na te maken en onszelf weinig vrijheden te veroorloven. Het viel me op dat de hele bloem strak ingebed lag in het oorspronkelijke blok steen. De massa’s volgden dit blok nog steeds en vanonder een flauwe hoek valt goed te zien dat alle hoogste punten in één vlak liggen en alleen de bladranden enigszins golven. Echte gotische hogels zijn vaak veel losser en maken soepele bewegingen die lastiger te volgen zijn, maar deze neogotische ornamenten zijn vrij wetmatig en stijf opgezet. Dat maakt het ook een stuk makkelijker om te kopiëren: met een plastic sjabloontje kun je al heel veel van de vormen overnemen.