Thomas van Aquino: hier het beeld nog in zijn nis van de Sint Janskathedraal
Sint Janskathedraal
Het groot onderhoud aan de Sint-Janskathedraal gaat gestadig verder. Ieder jaar of misschien twee jaar, daar wil ik vanaf zijn, wordt er één travee van de kerk aangepakt: 1 steunbeer en 1 venstergevel. Dit jaar heb ik al wat werk gehad aan twee wimbergen, een afzaatkap en wat kruisbloemen, maar deze keer geen baldakijn.
Vooral onderin waren de plooien van zijn pij flink verweerd
Thomas van Aquino
De duif staat voor Goddelijke inspiratie
Ik had een verzoek gekregen om offerte te doen voor het hakken van een kopie van een beeld van deze kerk. Tot mijn plezier kreeg ik de opdracht. Maar het was me toen nog niet duidelijk welke heilige het was. Het is een beeld in Udelfanger zandsteen. Qua stijl dacht ik aan 1920, omdat het zo sterk gestileerd is, maar het is ongeveer 40 jaar ouder: zo rond 1880. Het is een monnik in Dominicaner pij (te zien aan zijn kap) met een boek, een ganzenveer en een duif. Het boek en de duif maakten duidelijk dat het een ‘kerkvader’ betreft.
Een kerkvader (tegenwoordig Kerkleraar, want er zijn ook vrouwelijke kerkleraren, te weten Teresa van Ávila, Catharina van Siëna, Theresia van Lisieux en Hildegard van Bingen) is iemand die belangrijke geschriften heeft nagelaten over geloof en geloofsleer en een voorbeeldig heilig leven heeft geleid. Ik dacht op zijn boek zoiets te lezen als ‘Lausal da van Siontoren’, maar een zoektocht leverde niks op. Had ik maar verticaal gelezen!
Lang leve Whatsapp
Lau da Sion Sal va torem
Na een paar vragen via Whatsapp aan de juiste persoon werd duidelijk dat dit beeld aan de buitenzijde van de kathedraal voor een glas-in-loodvenster heeft gestaan, en dat hij waarschijnlijk ook aan de binnenzijde stond afgebeeld. En ja, hoor, het bleek dus Thomas van Aquino te zijn. En dan wordt de tekst ook meteen duidelijk: een aanvangszin van een beroemde door hem geschreven cantate. ‘Lauda Sion Sal va torem’. Loof, Sion, de Verlosser.
Wel vreemd, want Thomas van Aquino was volgens de overlevering zo enorm dik dat hij niet in een gewone koorbank paste. Ze hebben een van de scheidingsstukken moeten wegzagen, zodat hij plaats kon nemen op tweemaal de normale breedte. Hier is hij bijna ascetisch mager afgebeeld.
Staand leger
Maar goed, ik was dus niet ingehuurd voor een hagiografie of kunsthistorisch onderzoek, maar om een kopie te maken. De eerste stap is het reconstrueren, en dan moet ik dáárnaar een kopie hakken in een nieuw blok zandsteen. En daar zit ‘m juist de kneep. Het oude beeld was gehouwen in Udelfanger zandsteen. Maar deze steen is niet leverbaar in deze hoogte. Hoe kan het dan dat ze toch een beeld uit één stuk hebben kunnen maken indertijd? Eenvoudig. De steen kunnen ze halen uit een bank van ongeveer een meter dik. Dus een beeld van 152 cm gaat gewoon niet. Behalve als je een liggend stuk steen neemt.
Maar deze keuze heeft zijn nadelen. De afzettingslagen van de steen zullen dan in het verlengde liggen van het beeld. Verticaal. Je hebt het liefst dat de lagen horizontaal door het beeld lopen, want als er dan iets afbreekt loopt de breuk ook horizontaal, dus de kans dat alles op zijn plek blijft is vrij groot. Maar bij een beeld met verticale lagen kan er bij verwering in één keer een hele plak ineens loskomen en naar beneden vallen.
De laagafzetting in de groeve wordt leger genoemd. Liggend leger is wenselijk, staand leger niet. Voor dit beeld wilde men een blok met liggend leger. Dat gaat gewoon niet, omdat de bankdikte in de steengroeve niet meer bedraagt dan hooguit 110 cm.
Oplappen
Je kunt op de foto’s goed zien dat dit beeld onderin hele delen mist, die door verwering eraf gevallen zijn. Die moest ik eerst aanhelen en een reconstructie zien te maken van hoe het oorspronkelijk geweest moet zijn. Nu doe ik dat het liefst met gips, zodat ik het beeld makkelijker kan nazagen op mijn beeldenzaag. Maar Thomas van Aquino moet ongeschonden bewaard blijven omdat het straks bewaard wordt in het Museum De Bouwloods, bij de Sint-Janskathedraal. Daarom heb ik de missende delen geboetseerd in plastilineklei, die nooit uithardt. Deze kan straks eenvoudig weer verwijderd worden.
Ontbrekende delen worden aangeheeld met plastilineklei. De krijtstreep geeft ongeveer de naad aan.
In twee delen
Van de week kwam de commissie bij mij langs om het resultaat te beoordelen en te bespreken hoe we dit beeld in liggend leger kunnen maken. Uiteindelijk is besloten om een dunne naad te maken in de twee nieuwe blokken. Op de scheidslijn van de monnikskap komt een zaagvlak. Maar deze naad verloopt grillig. Als ik hier een rechte streep zaag wordt het ten eerste heel erg zichtbaar en ten tweede loopt de naad dwars door de knokkels van de rechterhand.
Na wat delibereren waren we er uit: ik maak een los bovendeel en een los onderdeel. Precies op de lijn van de kap hak ik een scheidingsvlak aan beide delen. Dan pas ik de twee stukken aan elkaar en komen er twee dikke roestvrijstalen pennen in. Dat wordt nog een interessante puzzel!
Lees meer over dit beeld in het volgende bericht↑