Luchtboogbeeld met twee eigenwijze koppen

5sep2021

Te veel andere projecten met voorrang

We hebben driekwart jaar geen luchtboogbeelden meer gemaakt voor de Eusebiuskerk omdat er een aantal andere projecten tussendoor kwam, te weten de kruisbloemen en kantbloemen voor de Utrechtse Domtoren, de beeldjes van de 4 seizoenen van Badhoevedorp, de 10 blokken van de Latijnse School in Nijmegen, de geblakerde dolfijnen van het Art’otel in Amsterdam, de Kalasams, nogmaals een hele partij kantbloemen voor de Domtoren, en vooral heel veel ornament-, reliëf- en beeldhouwwerk voor de reconstructie van twee gevelbekledingen voor de kerk van Veghel, waarover later meer, na de onthulling.

Kip zonder kop

vóór demontage, rond 2006

Maar toen dat eenmaal afgerond was kon ik mijn hart weer ophalen aan wederom een luchtboogbeeld, een tweekoppige adelaar deze keer. Ook dit beeld had nogal te lijden gehad onder het misgelopen impregneren en de weersomstandigheden. Dientengevolge moest hij zonder kop door het leven. Op twee oude fotootjes was te zien dat de koppen niet echt heel erg sprekend waren, en als iemand het er niet mee eens is moet die het maar komen zeggen, maar ik heb de gelegenheid te baat genomen om er eens een paar goed eigenwijze koppen op te maken in schuim en gips. Ik stelde me zo voor dat die twee koppen constant ruzie met elkaar zouden hebben en stronteigenwijs waren. Rekening houdend met de blokmaat waaruit het daarna gehouwen moest worden zorgde ik er ook voor dat ze elk een andere kant op keken. Ik maakte er wel iets meer adelaarskoppen van, omdat ik niet goed met dat oude fotootje uit de voeten kon.

Schuim en gips

enkele jaren na demontage

Zoals gezegd, de nekken van deze tweekoppige adelaar waren dusdanig grondig afgebroken dat er zelfs van een aanzet niets meer te vinden was. Dus ik boorde een paar gaten voor een steunframe en maakte er twee nekken en koppen van schuim op, die ik later bedekte met een laag gips. Ik liet het allemaal vrij grof, omdat ik het toch pas echt zou gaan vormgeven in de steen. Dit past ook beter bij de aanpak van de oorspronkelijke beeldhouwer, die de luchtboogbeelden het liefst en taille directe maakte.

Volgens onze beproefde methode zaagde ik vervolgens een kopie in nieuwe steen met mijn contourzaagmachine, waarna het hakwerk kon beginnen. Meer over de werking van deze machine kun je vinden in dit artikel en filmpje, en in alle artikelen over de kopieerzaagmachine.

Gipsen reconstructie van de koppen van de dubblekoppige adelaar

de gipsreconstructie tussen de kruisbloemen van de Domtoren

De Tweekoppige Adelaar

De tweekoppige adelaar is een oeroud motief, dat in vele culturen terug te vinden is. Vaak heeft het te maken met verwijzingen naar een keizerrijk. Van Kuilenburg had in zijn jeugdjaren in de oorlog aanvaringen met Duitsland, waar het symbool alom gevoerd werd, maar ook in de eeuwen daarvoor was de Reichsadler al een veelgebruikt symbool.

Kale vogel krijgt veren

We hebben inmiddels een hele reeks beelden van Eduard van Kuilenburg gekopieerd. Bij het overgrote merendeel daarvan hebben we nauwgezet de originele beelden gevolgd. Maar bij een beeld als deze, waarvan een groot deel ontbreekt, was het voor mij belangrijker om een interessant beeld te maken dat past in de sfeer van zijn andere werk, dan krampachtig te proberen reconstrueren wat niet meer duidelijk is. Omdat ik bij een aantal van zijn eerdere vogels ook al veren heb aangetroffen, en omdat al snel bleek dat ik anders met een groot oninteressant vlak aan de voorzijde bleef zitten, heb ik er hier voor gekozen om een nieuw verenpak aan te brengen.

Ook zijn de koppen van de tweekoppige adelaar behoorlijk eigenwijs geworden, zoals ik al voor ogen had. In eerste instantie was de linkerkop (voor de kijkers thuis rechts) een heel stuk groter dan de rechter, en moest ik nog aardig wat van het geheel weghakken voordat er een soort gelijkvormigheid in kwam. Natuurlijk heeft zoiets invloed op de stand van de kop, waardoor deze kop nog wat meer uitgerekt lijkt, wat me uitstekend van pas kwam.

Afwerking

de profielen moet ik ter plekke nog aanpassen

Het verenpak van de tweekoppige adelaar heb ik met een tandijzer bewerkt, waardoor een levendig effect is ontstaan.

De kop en snavel zijn wat minder uitbundig behouwen omdat anders de vormgeving eronder lijdt. Deze tweekoppige adelaar staat op de plek waar twee luchtbogen aan de kerk ontspruiten, wat waarschijnlijk ook heeft geleid tot dit ontwerp. Ik heb met punteerapparaat en mallen zo nauwkeurig mogelijk de maatvoering van de oude aansluitingen geprobeerd te volgen, maar zoals de afgelopen jaren me geleerd hebben past er nooit iets helemaal exact op zo’n oude kerk. Niets is haaks of recht. Daarom heb ik op alle delen die moeten aansluiten op bestaand werk extra massa gelaten, die ik na plaatsing ter plekke zal moeten aanpassen. Deze kip had heel expressieve poten, en als hij straks iets meer ruimte krijgt omdat ik de overtollige steen zal weghakken, dan kan ik deze nog wat duidelijker vormgeven.

Al met al een heel leuk luchtboogbeeld om te mogen maken!

Galerij

-klik op een foto om het op groter formaat te zien-

: vóór demontage

: vóór demontage

: koppen afgebroken

: veel scheuren

: nieuwe koppen van gips

: reconstructie in gips

: begin kopieerwerk

: gipsen koppen

: halverwege hakproces

: vormgeven van de koppen

: de ene kop is nog groter dan de andere

: voltooid

: Tweekoppige Adelaar

: de profielen moet ik ter plekke nog aanpassen

naar het volgende luchtboogbeeld→

Beeldhouwerijblog.nl is het blog van Koen van Velzen, beeldhouwer in steen en brons. Zie ook mijn website: beeldhouwerijvanvelzen.nl

Volg me op Instagram↑
en op Twitter↑
en op YouTube↑

De trapgevel van de Latijnse School in Nijmegen

12dec2020

Haastige Spoed en toch nog goed

We kregen ineens een spoedtelefoontje: kunnen jullie tijd vinden om mee te werken aan de Latijnse School in Nijmegen? Eigenlijk had me dat niet moeten verrassen: de laatste tijd is iedereen druk en er zijn altijd twee opleverdata per jaar die een echt harde deadline hebben: vóór de kerstvakantie en vóór de bouwvakvakantie. De eerste omdat ze liever niet de steigers laten staan tijdens de jaarwisseling, denk aan vuurwerk en rare acties, en de tweede omdat er een lange periode is dat er niemand op de steigers is. Daarbij zijn het mooie momenten om een jaar of halfjaar af te sluiten.

Drie kanten per blok

Dit was ook weer een gevalletje ‘het moet klaar voor de kerst’. Alleen had degene die het werk had aangenomen het al vreselijk druk met allerlei andere projecten en konden ze eigenlijk ook niemand anders vinden dan Jelle en ik om bij te springen. En zo kwamen er dus tien blokken met ornamentwerk van de Latijnse School onze kant op. Gelukkig wilde collega Serge ook een paar blokken onder zijn hoede nemen, anders hadden we het allemaal niet gered. Elk blok heeft drie bewerkte zijden dus ga maar na, 30 bewerkte zijden dat is wel een goed aantal weken werk.

Hollandse Renaissance

Het is wel interessant om deze dingen te maken, want er is veel verdwenen door verwering en dan moet je maar zien te reconstrueren wat er heeft gezeten. Gelukkig kun je meestal wel van andere blokken een deel herleiden, en daarbij is dit gemaakt in de stijl van de Hollandse Renaissance, waarvan nog wat voorbeelden in mijn hoofd zaten. Bloemen, bladeren, stelen en linten en een paar vruchten. Botanisch gezien is het echt een warboel, want een plant met eikenbladeren draagt chrysantenbloemen en granaatappels, maar het is erg leuk werk om te maken. Als er maar niet zoveel druk op stond!

Maar we kregen het op tijd af. Zoals het altijd gaat met deze dingen krijg je na verloop van tijd de slag te pakken en dan gaat het tweede een stuk sneller dan de eerste, de derde nog vlotter, en zo krijg je de handigheid erin. Jelle en Serge konden, naast hun andere werkzaamheden, elk twee blokken afronden en ik deed de andere zes.

Latijnse School

Deze blokken zijn bestemd voor de trapgevel van de Latijnse School in Nijmegen. Ze flankeren de getrapte gevel, en worden afgedekt door liggende delen, waarvan een aantal stukken ook ornamentwerk bevat. Deze Latijnse School is mij niet onbekend. In 2015 zijn Stide en ik een aantal maanden bezig geweest met het Zuiderportaal van de Stevenskerk, die er tegenover ligt. Toen hebben wij ook prijs opgegeven voor het kopiëren van de beelden van de Latijnse School, maar een ander bedrijf met een robotfrees had een lagere prijs ingediend. Omdat zij niet genoeg beeldhouwers hadden voor het afwerken, hebben Serge en Stide toen die beelden staan voltooien in Obernkirchener zandsteen. Op onderstaande video kun je zien hoe Stide met mijn kettingzaag een blok zandsteen wegzaagt onder Apostel Thaddeus. Hij moest de zaag nog een beetje leren kennen, maar het was een handige manier om een groot blok te verwijderen.

Baumberger steen

Deze beelden waren in de jaren ’60 gehouwen in Baumberger steen door beeldhouwer Giuseppe Roverso uit Nijmegen. Waarschijnlijk heeft hij ook dit ornamentwerk verzorgd. De kopieën van de beelden werden in 2016 gemaakt in de veel sterkere Obernkirchener zandsteen, omdat Baumberger maar zo’n 70 jaar goed blijft. Waarom voor deze blokken ook niet een andere steensoort is gekozen is mij een raadsel. Ja het past wel bij het historisch materiaalgebruik, maar het blijft buiten helaas niet erg lang goed als je het niet schildert. We zullen zien hoe ze het gaan houden. Het was ondanks alle haast wel weer een hele leuke opdracht om te maken.

Beeldhouwerijblog.nl is het blog van Koen van Velzen, beeldhouwer in steen en brons. Zie ook mijn website: beeldhouwerijvanvelzen.nl

Volg me op Instagram↑
en op Twitter↑
en op YouTube↑

Grote kruisbloemen voor de Domtoren van Utrecht

7nov2020

Ons eerste werk aan de Domtoren

In Utrecht is de restauratie van de Domtoren in volle gang. Ook wij ontkomen er niet aan en zullen hiervoor een hele partij ornamentwerk gaan leveren. In oktober kregen we de eerste stukken binnen: drie grote kruisbloemen voor de Domtoren. Ze komen te staan op de balustrade bovenin, op ongeveer 100 meter hoogte. Deze drie kruisbloemen hebben we verdeeld onder Serge, Jelle en mijzelf. Binnenkort krijgen we 16 grote kantbloemen. Jelle en ik zijn al eerder de toren op geweest om een aantal proefornamenten te hakken, lees hierover een kort stuk in het jaaroverzicht van 2019.

Nauwgezet kopiëren

ruisbloemen voor de domtoren van Utrecht

Eerst de grote vorm aan de onderzijden maken

De oude kruisbloemen waren gemaakt van een Franse kalksteen, maar dit type is nu niet meer te krijgen omdat de groeve gesloten is. Deze kopieën werden daarom gemaakt in de Engelse Portlandsteen. De bloemen zijn 80 x 80 cm breed en ongeveer even hoog.

Dat is een bewerkelijk klusje waarin drie weken werk gaat zitten, en dan moeten ook nog de staarten eraan gemaakt worden, waar dat vroeger gewoon uit twee losse delen was. Omdat dit de eerste ornamenten waren die wij voor de toren maken, wilde de bouwcommissie zeker weten dat de oude kwaliteit behouden bleef. Met name over de manier van oppervlaktebewerking was enig overleg nodig. Vandaar dat er twee keer een bezichtiging is geweest waarbij alle details besproken werden. Op de toren komen straks alle onderdelen bij elkaar te staan, waar ze nu in twee afzonderlijke ateliers en door drie verschillende beeldhouwers gemaakt worden. Om er toch een eenheid in te behouden is dit overleg nodig.

Waarom vervangen?

kruisbloemen voor de Domtoren van Utrecht

ruw voorgehakte kruisbloem

De oude kruisbloemen van de Domtoren zien er eigenlijk nog best goed uit. Maar bij nadere beschouwing valt te zien dat er scheuren in komen en dat de steen op zijn eind loopt. Deze ornamenten zijn gehouwen in de jaren 1903 tot 1911 en zijn dus ruim 100 jaar oud. Van deze kalkstenen is bekend dat ze na 100 jaar in ons klimaat wel zo’n beetje op hun eind zijn. Ze staan op grote hoogte en als er dan een klein stukje naar beneden valt, waar altijd veel mensen rondlopen, dan kan dat dodelijk zijn. Daarbij is een uitgangspunt voor deze restauratie dat de volgende grote beurt pas weer over 50 jaar zal zijn en dat deze restauratie dus 50 jaar moet meegaan. Dat wordt dan wel heel spannend voor deze oude kruisbloemen.

Stijve vormgeving

Deze kruisbloemen voor de Domtoren zijn indertijd onder streng regime gemaakt en bijna geometrisch strak uitgevoerd. Dus voor ons lag de opdracht om dit werk even nauwgezet na te maken en onszelf weinig vrijheden te veroorloven. Het viel me op dat de hele bloem strak ingebed lag in het oorspronkelijke blok steen. De massa’s volgden dit blok nog steeds en vanonder een flauwe hoek valt goed te zien dat alle hoogste punten in één vlak liggen en alleen de bladranden enigszins golven. Echte gotische hogels zijn vaak veel losser en maken soepele bewegingen die lastiger te volgen zijn, maar deze neogotische ornamenten zijn vrij wetmatig en stijf opgezet. Dat maakt het ook een stuk makkelijker om te kopiëren: met een plastic sjabloontje kun je al heel veel van de vormen overnemen.