De afgelopen tijd was een periode waarin we vooral bezig waren met het houwen van stenen ornamenten. Na allemaal onderdelen van pinakels voor de Eusebiuskerk in Arnhem gingen we meteen verder met kantbloemen van basaltlava voor de Utrechtse Domkerk. Tijdens mijn vakantie waren de blokken gearriveerd en was een eerste voorbeeldhogel goedgekeurd door de beoordelingscommissie.
Franse basaltlava
Volvic Basaltlava komt uit de omgeving van het Franse dorpje Volvic in de Puy-de Dôme, in de Auvergne. Het dorp is bekend om het gelijknamige mineraalwater, maar ook de steen heeft zijn eigen roem vergaard. Basaltlava is enorm goed bestand tegen verwering, en in dit type valt ook goed te hakken, zoals bijvoorbeeld te zien aan de kathedraal van Clermont-Ferrand. Het kan nogal grauwig overkomen als het overwegend wordt toegepast, maar als het met mate binnen ander steenwerk wordt gebruikt kan het een waardevolle aanvulling zijn. Anders dan bijvoorbeeld Peperino Duro blijft Volvic goed aftekenen onder allerlei weers- en lichtomstandigheden, waar Peperino al gauw ontaardt in één grauwe vage massa en vormenspel onleesbaar wordt. Ook bij regen tekenen de lijnen zich in Volvic nog steeds goed af. Het is bijvoorbeeld bij de laatste restauratie van de Onze-Lieve-Vrouwetoren in Amersfoort veel gebruikt als vervanging van zandsteen, ook voor het beeldhouwwerk. Deze steen kleurt namelijk erg goed bij de grijzige tinten van verweerde Bentheimer zandsteen.
ook bij nat weer tekenen deze hogels zich heel goed af
Er zijn meer typen basaltlava, zoals de Niedermendiger en de Mayener basaltlava, die eeuwenlang om hun duurzaamheid, hardheid en scherpte zijn gebruikt voor molenstenen. Voor mij zijn dit geen prettige stenen om in te hakken; je moet echt hard werken om er iets van te maken en het blijft allemaal wel heel erg donker. Vandaar dat ik in dit geval een voorstel heb ingediend om deze ornamenten in Volvic te houwen, met name omdat ook enkele meters lager aan dezelfde gevels van de Domkerk dezelfde steen is toegepast. Alternatieven hiervoor waren Peperino en zandsteen. Zandsteen is echter wel kwetsbaarder dan Volvic.
Voor- en nadelen
Zoals gezegd is Volvic goed te hakken. Je kunt het zelfs emailleren, of beter gezegd glazuren, als je er eerst een sliblaag van klei op aanbrengt. Dit is vooral geschikt voor grote tegeltableau’s zonder naden. Je kunt alleen niet veel dikker dan 3 tot hooguit 5 cm gaan, en er blijft een risico dat de steen in de oven knapt. Toch zou ik weleens een reliëf willen hakken en dan laten glazuren zodat er een levendig en kleurrijk geheel ontstaat.
Het materiaal blijft altijd ruw en dat is een van de redenen dat basaltlava vaak voor traptreden gebruikt wordt. Het verweert zeer langzaam. Wel is het een lavagesteente met veel kleine gasbelletjes. Deze belletjes kunnen in sporen voorkomen, waarlangs de steen kan breken tijdens de bewerking en ook kan de steen na het zagen op de pallet alsnog spontaan langs een onzichtbare spanningslijn breken. De steen is gelaagd en hakt in de ene richting een stuk makkelijker dan de andere. Zoals de meeste natuursteen kent ook Volvic basaltlava vele kleurschakeringen, van grijs tot diep antraciet, bijna zwart, tot paarsbruin en haast bordeaux-achtig bruin.
Vier neuzen dezelfde kant op
We hebben met zijn vieren aan deze opdracht gewerkt. Stide heeft er vier gemaakt, ik vijf, Jelle hakte er twee, en Serge heeft met de overige negen het leeuwendeel voor zijn rekening genomen. Als je met zo’n groep samenwerkt komen de individuele verschillen tussen de beeldhouwers wel aan het licht, we zijn immers geen machines. Toch was er een prima samenwerking en nauw overleg onderling. Zo hebben we tot twee keer toe met zijn drieën aan één kleimodel tegelijk staan werken, waarbij het ons tot onze eigen verbazing opviel hoeveel overeenstemming er was over de vorm die we nastreven en hoe de spanning in de bladeren moet lopen. Stide had in eerste instantie een kleimodel gemaakt, dat hebben we tijdens het eerste bezoek van de commissie samen aangepast, en Serges eerste model is daarnaar gehakt.
Tien links en tien rechts
de gevel van de kruisbeuk, hier nog zonder hogels, rond 1960
Deze twintig kanthogels komen op de top van de linker kruisbeuk, waar de gevel overgaat naar de dakrand. Er zijn dus tien linker hogels en tien rechter. Als je tussen de Domtoren en de Domkerk staat en je loopt een stukje naar links, dan zul je ze net kunnen zien zitten. En misschien ook vanaf de terrassen naast de kerk.
Deze hogels van basaltlava vervangen twintig hogels die in de jaren ’80 zijn aangebracht. Dit waren afgietsels, maar ze hebben de afgelopen dertig jaar niet goed overleefd, waardoor ze nu al aan vervanging toe waren. Gelukkig is er nu gekozen voor sierlijke ornamenten in een veel robuustere steensoort, zodat we ervan kunnen uitgaan dat deze hogels veel langer op de kerk mogen prijken.