De laatste Apostel
Er is weer een stukje van de Eusebiuskerk afgerond voor ons: we hebben de luchtboogbeelden van boog 14 en 16, die met de muzikanten en zes apostelen, allemaal klaar. Het laatste beeld van deze reeks was Apostel Jacobus de Meerdere, en die heb ik afgelopen maandag op een pallet gebonden, klaar voor transport.
Jacobus de Meerdere is bij de meeste mensen wel bekend van bedevaartsoord Santiago de Compostela. Hij wordt op de Eusebiuskerk afgebeeld met een hoed, een schelp en een zwaard. Ik vond het een heel leuk beeld om aan te werken, vanwege alle attributen en structuren erin. Een grove baard, een dunne hoed en zwaard, grote handen, een bontmantel, een grote neus en een holle schelp.
Jacobus als Pelgrim
E
en tijdje terug heb ik zijn collega Jacobus de Mindere al onder handen gehad. Vanwaar die schelp, hoed en zwaard bij de Meerdere? Naar wat ik erover gelezen heb, is Jacobus rond het jaar 44 op last van Herodes Agrippa in Jeruzalem onthoofd. Rond het jaar 800 ontstonden er legenden over Jacobus, dat hij het evangelie gepredikt zou hebben op het Iberisch schiereiland, en dat zijn lichaam na zijn dood naar Galicië gebracht was, waar het door zijn leerlingen werd begraven op de plek die later Santiago de Compostela zou gaan heten. Op een gegeven moment in de de 9e eeuw wordt zijn graf ontdekt. Er viel in de Middeleeuwen veel geld te verdienen aan de wonderbaarlijke geneeskracht van de relieken van heiligen, dus er kwam daarmee een grote stroom pelgrims op gang, die nog heden ten dage aanhoudt. Jacobus wordt dan ook zelf gewoonlijk afgebeeld als een pelgrim, met hoed, staf en schelp.
de oude beelden van luchtboog 16 vóór de demontage
Slechts zes van de twaalf
Foto: Rothuizen Architecten
Op de luchtbogen van de Eusebiuskerk zijn maar zes van de twaalf apostelen afgebeeld. Het is indertijd wel de bedoeling geweest om alle twaalf apostelen een plek te geven, maar het werk was op een gegeven moment wel voltooid en de laatste vier bogen hadden al versieringen: grote bloemvormen (hogels), die nog van rond 1920 stamden. De beelden dateren van de jaren vijftig en zijn aangebracht bij het herstel van de gebombardeerde kerk. Binnen in de kerk staat nog het beeld van apostel Johannes, de jongere broer van Jacobus, met een gifbeker in de hand. Het is nooit op de kerk geplaatst.
De progressie van de beeldhouwer
Beeldhouwer Eduard van Kuilenburg was met deze groep beelden een hele eigen weg ingeslagen. Zijn werk was minder figuratief, zwaarder, misschien grover geworden, maar had gewonnen aan expressie. De apostelen zitten als massieve bonken op de boog, nauwelijks bevrijd uit de vorm van de tufstenen blokken waaruit ze gemaakt waren. Op sommige vlakken kun je nog duidelijk zien hoe de beeldhouwer werkte: hij tekende een aanzicht op de steen en begon meteen te hakken. Wij konden het goed merken bij het kopiëren: we hoefden veel minder materiaal te verwijderen dan bij bijvoorbeeld de Zeven Zonden. De beelden zaten nog vrij dicht op de oppervlakte van het oorspronkelijke blok.
De koppen van de apostelen zijn al even massief: grote neuzen, ruwe baarden en hoekige gezichten. Maar ze geven daarmee wel een heel sterk sfeerbeeld. De expressie van een kunstenaar die gegroeid is in zijn werk. Er waren, zoals ik al eerder meldde, klachten vanuit het kerkbestuur dat deze beelden te groot en te massief waren voor de luchtbogen waarop ze zitten. Maar nu we er mee aan de slag zijn zou ik haast zeggen dat het eerder de schuld van de kerk is dat zij te klein is, dan dat de beelden te groot zijn. Ja okee, ze zijn zwaar en grof, maar ze kloppen wel, en er is met aandacht aan gewerkt. Dat maakt het voor ons ook leuk om aan de kopieën te werken.
Weloverwogen structuren
Dat is heel anders dan toen we de gebrekkigen kopieerden, van George van der Wagt, aan de zuidzijde van de kerk. Op een aantal van die beelden troffen we nog het oppervlak aan van de oorspronkelijke gezaagde steen, en ze leken wel onverschillig gemaakt, alsof de beeldhouwer gezegd had: ‘Zo, weer eentje af. De volgende’. Lelijke dingen zonder aandacht voor de afwerking.
Grof gehouwen is namelijk niet hetzelfde als onverschillig. Soms heeft een grove structuur een functie voor een bepaald beeld, en Van Kuilenburg wist dat. De puntbeitel voor de mantel, het tandijzer voor haren, de rasp en platte beitel voor andere delen. Van der Wagt lijkt alles wel gemaakt te hebben met maar 1 beitel, een platte beitel van 25 mm breed.
Hoe nu verder?
We hoeven ons voorlopig geen zorgen te maken over werk. We hebben onlangs akkoord gekregen voor de laatste 10 luchtboogbeelden, te weten de Zeven Deugden en drie blokken die bovenaan de vier bogen met kantbloemen komen te staan: een man met gieter bij een bloem, een geit die een bloem opeet, en een tweekoppige adelaar. Ze zijn er slecht aan toe, sommigen missen veel delen en ze zijn allemaal gebroken.
Dan moet ik nog een grafsteen voor mijn vader maken, waaraan ik tussen de bedrijven door al heb zitten ontwerpen, en heb ik nog een aantal particuliere opdrachten liggen. Ook hebben we nog allerlei ander werk in het vooruitzicht, waarover ik op dit moment nog niet zo veel kan zeggen. En ten slotte zijn we niet beducht voor een stillere periode, omdat we dan eindelijk toekomen aan ons eigen werk. Daarvoor heb ik nog allerlei ideeën liggen, het zou leuk zijn om die eens uit te gaan werken. Gevelreliëfs met de vier windrichtingen, de vier seizoenen, de vier of de vijf elementen, ik heb ook nog ideeën voor hele ingangspartijen… kom maar op!
naar het volgende luchtboogbeeld→