Luchtboogbeeld: Jacobus de Mindere

Twee Jacobussen

Het volgende luchtboogbeeld van de Eusebiuskerk in Arnhem was er een uit de reeks apostelen van boog 16. Het stelt een zwaargebouwde man voor met een knots. Dit zou ofwel Judas Thaddeus kunnen zijn, ofwel Jacobus de Mindere. Hij werd de Mindere genoemd omdat hij later apostel werd dan Jacobus de Meerdere. Die andere Jacobus was samen met de apostel en evangelist Johannes een zoon van Zebedeüs, een visser. Ze waren hun netten aan het inspecteren toen Jezus aankwam en hen vroeg vissers van mensen te worden.

Broeder des Heren

Maar Jacobus de Mindere werd wel ‘broer van de Heer genoemd’. Hoe zat dat dan? Welnu, volgens de Middeleeuwse verhalen, die iedereen in die tijd wel kende, was timmerman Jozef eerder getrouwd geweest en had hij een aantal kinderen uit dat huwelijk, maar zijn vrouw was overleden. Hij was weduwnaar toen het jonge meisje Maria (Mirjam) bij hem in huis kwam wonen. Ze ontfermde zich over de kinderen, en vooral Jacobus was erg op haar gesteld omdat hij nog erg jong was toen hij zijn moeder verloor. Maria was ongeveer 14 toen zij uit de bescherming van de tempel bij Jozef kwam wonen. Haar vader en moeder, Joachim en Anna, hadden als door een wonder op hoge leeftijd nog een kind gekregen en haar daarom aan God toevertrouwd als tempelmaagd. Zij was dus zeer zuiver opgevoed en geschoold in hoge spirituele kennis.

Toen zij 16 jaar oud was bleek zij opeens zwanger en wilde Jozef afstand van haar nemen, maar de engel vertrouwde hem toe dat zij een groot wonder bij zich droeg. Hij besloot haar te trouwen. Maria werd de moeder van Jezus, en Jacobus groeide met hem op. Hij was minstens zeven jaar ouder, maar behoorde tot zijn trouwste discipelen.

Knots

Die knots die de apostel Jacobus bij zich draagt geeft blijk van een andere manier van denken die in de Middeleeuwen werd gehanteerd. De nadruk kwam te liggen op het lijden en het martelaarschap van Jezus en van zijn apostelen en heiligen, daarom kreeg de knots waarmee hij ter dood was gebracht een prominente plaats in de afbeeldingen van Jacobus. Nu is dit helemaal geen Middeleeuws beeld, maar gemaakt in 1956 door Eduard van Kuilenburg. In het boek over het beeldhouwwerk van de Eusebiuskerk schrijven Elisabeth den Hartog en Ronald Glaudemans dat de thema’s voor het beeldhouwwerk werden aangedragen door Arnhems stadsarchivaris dhr Schaap. Dat zou kunnen verklaren waarom Van Kuilenburg de heiligen zulke traditionele attributen heeft meegegeven.

Volgens de traditie werd Jacobus de Mindere ook wel afgebeeld met een voldersstok, een zwaar stuk hout dat hij het vervilten van wol gebruikt wordt, omdat hij daarmee zou zijn doodgeslagen. Dus wie anders werd er de beschermheilige van alle wolvilters dan Jacobus? Die onnavolgbare gedachtenkronkels van die Middeleeuwers ook…

Tegenwoordig zouden we meer geïnteresseerd zijn in het leven en de werken van zo’n apostel dan in zijn marteldood. De lugubere details en de nadruk op martelaarschap voor de Kerk zijn bepaald van een andere tijd.