Een Japanse lantaarn voor Clingendael

Een oude Japanse lantaarn

Japanse Tuin van Landgoed Clingendael. Foto door Takeaway – eigen werk, CC BY-SA 4.0

Je kent ze vast wel: de granieten lantaarns die in Japanse tuinen staan opgesteld. Ik wist het niet, maar ook in Nederland hebben we prachtige Japans-achtige tuinen. Eigenlijk mag je ze niet echt Japanse Tuin noemen, want de criteria daarvoor zijn kennelijk heel erg streng. Regel 1 is geloof ik dat het in Japan moet zijn, en dat lukt niet in Nederland. Maar goed, in Den Haag, en wel op het terrein van Landgoed Clingendael in Wassenaar, is ook een Japanse tuin. Een hele mooie die rond 1915 is aangelegd en maar 8 weken per jaar open is. Om het mos te sparen.

Kopiëren in Beiers graniet

Rond de tijd van de aanleg van deze tuin importeerde de eigenares een aantal granieten lantaarns voor haar tuin. Daaronder bevond zich ook een wat primitief aandoende Japanse lantaarn van Shirakawa-graniet. Deze verweerde echter al snel en is in de loop der jaren een aantal keren hersteld. Totdat ik in mei 2017 benaderd werd door Raymund Bervoets van Restauratie Breda, die mij de vraag stelde wat het zou kosten om een kopie te hakken in Beiers graniet.

De lantaarn bestond uit vijf onderdelen: de voet, de schacht, de vuurkamer, het dak en de dop. Gewoonlijk liggen de onderdelen allemaal los op elkaar gestapeld, maar bij deze was door alle reparaties het een en ander op elkaar gelijmd. De voet was indertijd zoek geraakt, misschien verweerd en opgeruimd, dus daar was ooit een gegoten stuk onder gezet.

Chrysantenthema

Gewoonlijk ziet Japanse lantaarn er heel anders uit. Om te beginnen hebben ze niet 20 maar 16 lobben, en dragen daarmee het predicaat ‘keizerlijk’. Ook zijn voet en schacht veel duidelijker uitgewerkt. Maar er was wel de overeenkomst dat het dak van deze lantaarn bestond uit chrysantenblaadjes. Misschien was dit een wat rustiekere versie van een officiële lantaarn?

Raymund had veel onderzoek gedaan naar de juiste vormentaal voor deze lantaarn. Op basis daarvan werd een plan opgesteld voor het kopiëren. Er moest een nieuw ontwerp voor het voetstuk komen, met net als het dak en de schacht 20 lobben. De schacht moest ietwat een buikje krijgen. De vuurkamer moest verdiepte ‘neggen’ krijgen zodat er een voorzetraampje van rijstpapier in past. Het dak moest 20 chrysantblaadjes krijgen zoals het origineel, maar dan wat scherper en voller, en de dop moest weer een puntje krijgen. En het geheel moest een handgehouwen karakter krijgen.

Natuurlijk, geen probleem! U vraagt, wij draaien.

Aan de slag

Ambtelijke molens malen nooit erg snel en zeker niet in Den Haag, maar eind 2019 kreeg ik het groene licht en kon ik de lantaarn gaan completeren en vervolgens kopiëren in Flossenburger gelb-grau graniet. Met gips heelde ik de vijf onderdelen aan, zaagde de grote vormen uit op mijn voorzaagmachine, en hakte de kopie net zo onregelmatig als het origineel. Veel details waren sterk teruggesleten, dus mocht ik deze een stuk duidelijker terugbrengen in de kopie.

Het hakken van de lantaarnvoet

De voet moest half in de aarde komen, en een laagje aarde moest het afdekken. Het leek mij mooier om ook het deel dat ondergronds zou komen een handgehouwen afwerking te geven. Hiervan heb ik een kort filmpje gemaakt. Het valt nog niet mee om met een chroomvanadium puntbeitel in graniet te houwen! Pas op het laatst bedacht ik me dat ik nog een hardmetalen (widia-) spitsijzer had liggen. Dat bleek opvallend veel makkelijker te gaan. Bij de eerste beitel was de punt al na een paar slagen stomp, maar met de widiabeitel kon ik lang blijven hakken. Ik was bang dat de punt ervan bij de eerste klappen al zou verbrijzelen, maar het ging allemaal zonder enig probleem.

Bijzondere manier van beleving van een Japanse lantaarn

De Japanse tuin in Wassenaar is eigenlijk te populair om iedereen het in alle rust te laten beleven. Als er het hele jaar door toegang tot de tuin zou zijn, dan zou het mos de vele fotosessies niet overleven. Daarom is het maar acht weken per jaar voor het publiek toegankelijk. Maar niet iedereen houdt zich daaraan! Het is al een aantal keren voorgekomen dat ongenode bezoekers zich ’s nachts in de tuin begaven en met lantaarns begonnen te stoeien. Omdat alle delen los gestapeld zijn, lagen er regelmatig onderdelen in de sloot.

Jampot en dop

Om die reden hebben we overlegd hoe we de kopie wat stabieler konden maken. De uitkomst was dat ik voor ieder onderdeel een soort jampotconstructie zou maken. In het onderliggende deel zou ik een opstaande rand maken, en het daarboven geplaatste deel kreeg dan een holte waardoor deze precies over die rand past. Als de dop van een jampot.

Hierdoor is de stapeling niet onderling meer te verschuiven, maar nog wel weg te tillen. Daarom hebben we bij de plaatsing ook nog een flexibele kitlijm tussen de delen aangebracht. Op die manier zijn de onderdelen eventueel ooit nog eens met enig beleid te verwijderen, maar zijn ze wel wat beter verankerd als iemand het omver wil gooien.